Swoboda świadczenia usług finansowych
Usługi finansowe to określone czynności wykonywane przez instytucje finansowe. Najczęściej dotyczą one różnego rodzaju pośrednictwa finansowego na rynku pieniężnym, kapitałowym, kredytowym, ubezpieczeniowym.
Instytucje finansowe poprzez świadczone usługi finansowe:
• Dystrybuują kapitał w czasie i przestrzeni, doprowadzają do spotkania podmiotów różnych krajów dysponujących nadwyżką środków finansowych z tymi, którzy poszukują kapitału,
• Realizują płatności towarzyszące wymianie towarów, usług i dóbr niematerialnych między różnymi podmiotami na rynku finansowym,
• Gromadzą fundusze umożliwiające finansowanie wielkich, kapitałochłonnych inwestycji,
• Zarządzają ryzykiem mając szerszy dostęp do istotnych informacji gospodarczych od pojedynczych podmiotów, przez to mogą lepiej ocenić ryzyko działań finansowych,
• Zbierają i dostarczają różnorodne i szczegółowe informacje niezbędnych do podejmowania decyzji przez pomioty gospodarcze.
Wśród usług finansowych wyróżnić możemy:
1. usługi bankowe,
2. usługi ubezpieczeniowe
3. usługi inwestycyjne
Druga Dyrektywa Bankowa Unii Europejskiej (1989) do usług finansowych zalicza:
A. Całość działalności ubezpieczeniowej i usługi z nią związane:
a) Ubezpieczenia bezpośrednie (na życie i pozostałe),
b) Reasekuracja i retrocesja (regres ubezpieczeniowy),
c) Pośrednictwo ubezpieczeniowe (agencja i brokerstwo)
d) Pomocnicze usługi ubezpieczeniowe (doradztwo, kalkulacje, wycena ryzyka i szacowanie szkód)
B. Usługi bankowe i inne.
a) Przyjmowanie depozytów i innych podlegających zwrotowi funduszy od społeczeństwa,
b) Udzielanie pożyczek i kredytów,
c) usługi leasingu finansowego,
d) usługi w zakresie doręczania pieniędzy,
e) emisja i zarządzanie środkami płatniczymi (kartami kredytowymi, czekami)
f) Prowadzenie rachunków własnych i klientów zakresie instrumentów rynku pieniężnego (czeków, weksli),waluty obcej, sprzedaży terminowej środków pieniężnych i opcji oraz papierów wartościowych,
g) Udział w emisji papierów wartościowych,
h) Doradztwo w zakresie struktury kapitałów, strategii przemysłowej, doradztwo i usługi dotyczące fuzji i sprzedaży przedsiębiorstw,
i) Usługi maklerstwa walutowego,
j) Zarządzanie i doradztwo portfelowe
k) Przechowywanie i administrowanie papierami wartościowymi
l) Usługi w zakresie kredytów
Swoboda świadczenia usług finansowych związana jest ściśle ze swobodą prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek przez osoby fizyczne i prawne z jednego kraju na terenie drugiego kraju na zasadach obowiązujących jego obywateli(art.43-48 TWE). Oznacza to, instytucje finansowe mogą podejmować działalności na terenie innego kraju, zakładać tam filie i oddziały i oferować swoje produkty mieszkańcom tego kraju. Z drugiej strony konsumenci z dowolnego kraju członkowskiego maja dostęp do usług i produktów dowolnej instytucji finansowej działającej na terenie Unii. Zapewnione jednak musi być podstawowe bezpieczeństwo usług bankowych i ubezpieczeniowych oraz kontrola nad tymi instytucjami.
Proces liberalizacji usług finansowych przebiegał w trzech nurtach:
1. ujednolicanie zasad świadczenia usług bankowych,
2. liberalizacja usług ubezpieczeniowych,
3. swoboda na rynku papierów wartościowych
Usługi bankowe
Proces dochodzenia do jednolitego rynku bankowego w 1993 roku obejmował wydanie przez Radę kilku kluczowych dyrektyw.
Pierwsza Dyrektywa Bankowa z 1977 roku( weszła w życie w 1979) określiła kryteria umożliwiające bankom prowadzenie działalności w innych krajach członkowskich. Podstawą tej dyrektywy była idea działania „prawa kraju gospodarza”. Instytucja kredytowa musiała uzyskać pozwolenie na działalność od władz kraju, w którym pragnęła rozpocząć swoją funkcjonowanie. Zasady zakładania oddziałów regulowane były przepisami lokalnymi i dotyczyły np. kapitału minimalnego (w każdym kraju innego). Tak więc założenie oddziałów w kilku krajach wiązało się z posiadanie dużej ilości środków finansowych. Konieczność uzyskiwania pozwolenia ograniczała swobodę świadczenia usług bankowych. Na rynku bankowym ujawnił się brak wzajemnego zaufania dotyczącego przepisów regulujących każdy z dwunastu rynków finansowych. Liberalizowanie sektora bankowego byłoby możliwe po ujednoliceniu ustawodawstwa i zapewnieniu jednolitych zasad nadzoru nad bankami. Jednakże proces harmonizacji przepisów byłby bardzo kosztowny i długotrwały.
Momentem przełomowym w tej sprawie była opracowana przez Komisję Biała Księga(1985), która opisywała bariery i ograniczenia na drodze do integracji rynku wewnętrznego. Stwierdzała ona, że w celu pełnej integracji rynków finansowych należy:
• uznać wzajemnie przepisy narodowe zamiast je zmieniać,
• zaufać przepisom narodowym, zakładając, że maja one na celu ochronę konsumenta i bezpieczeństwo oszczędności.
Stanowisko zawarte w Białej Księdze pozwoliło przyspieszyć liberalizację świadczenia usług bankowych.
Kluczowym aktem prawnym dla banków stała się Druga Dyrektywa Bankowa (1988). Weszła ona w życie 1 stycznia 1993 roku. Zastąpiła ona zasadę działania „przepisów kraju gospodarza” na zasadę „przepisów kraju macierzystego”. Celem tej dyrektywy było zniesienie wszelkich barier w świadczeniu usług bankowych. Kraje członkowskie zostały zobowiązane do dostosowania swego ustawodawstwa tak by można było wydawać jednolitą licencję bankową. Instytucja, która otrzymała taką licencję w swoim kraju mogła automatycznie podejmować działalność we wszystkich krajach członkowskich bez uzyskiwania pozwoleń.
Warunki uzyskania licencji bankowej:
• minimalny kapitał założycielski 5mln euro (wcześniej 5mln ECU),
• 8% współczynnik wypłacalności w stosunku do wartości aktywów banku,
• wysokie kwalifikacje kierownictwa banku (co najmniej dwóch dyrektorów efektywnie zarządzających bankiem, z doświadczeniem bankowym i umiejętnościami kierowniczymi),
• informowanie o akcjonariuszach posiadających duże pakiety udziałów.
Zakres usług świadczonych przez banki działające na terenie innych krajów ustalany był przez kraj macierzysty wydający licencję bankową. W efekcie tego na rykach niektórych krajów pojawiły się usługi i produkty bankowe nieznane tam dotąd. Spowodowało to wzrost konkurencji, wzrost różnorodności oferty i niższe ceny. Zniesiony został także wymóg posiadania kapitału minimalnego przy zakładaniu oddziałów banku w innych krajach. Wymóg ten sprawiał, że banki, które chciały działać w kilku krajach musiały dysponować dużymi środkami finansowymi. Ujednolicono podstawowe wymogi dotyczące nadzoru nad instytucjami kredytowymi. W okresie późniejszym Komisja Europejska wydała jeszcze kilka dyrektyw regulujących rynek bankowy m.in. dyrektywę o gwarancji depozytów do kwoty 20tys.€ w przypadku niewypłacalności banku.
Dotychczas wydane dyrektywy bankowe zostały połączone w jednolite przepisy bankowe w 2001 roku Dyrektywą 2001/24/EC.
Ubezpieczenia
Liberalizację sektora ubezpieczeń rozpoczęto w latach siedemdziesiątych.
• Pierwsza Dyrektywa Rady dotyczyła zasad prowadzenia ubezpieczeń nie na życie (Dyrektywa 73/239/EEC). Kilka lat później wprowadzono Pierwszą Dyrektywę Rady dotyczącą zasad prowadzenia ubezpieczeń na życie (Dyrektywa 79/267/EEC). Pierwsze dyrektywy ubezpieczeniowe spowodowały rozbieżności interpretacyjne, które wyjaśniał Trybunał Sprawiedliwości.
• Jego orzeczenia stały się podstawą do opracowania Drugiej Dyrektywy w 1988 roku (Dyrektywa 88/357/EEC) poprawiającej postanowienia o ubezpieczeniach nie na życie oraz w 1990 ubezpieczenia na życie (Dyrektywa 90/619/EEC) . Generalnie we Wspólnotach przyjęto jako ważną zasadę rozdzielenia ubezpieczeń na życie i nie na życie, tak, aby wieloletnie lokaty w ubezpieczenia na życie nie były naruszane przez wypłaty bieżących odszkodowań majątkowych czy komunikacyjnych.
• Trzecia generacja dyrektyw ustanawiająca jednolity rynek usług ubezpieczeniowych została przyjęta na początku lat 90-tych i wprowadzona w życie w 1994 roku Dyrektywa 92/96/EEC Trzecia Dyrektywa Rady dotycząca ubezpieczeń na życie oraz Dyrektywa 92/49/EEC Trzecia Dyrektywa Rady dotycząca ubezpieczeń nie na życie Stworzyły one jeden z najbardziej konkurencyjnych rynków ubezpieczeniowych na świecie.
Na mocy Dyrektyw Trzeciej Generacji wydawana jest od 1994 roku jednolita licencja ubezpieczeniowa. Oznacza ona podobnie jak w sektorze bankowym, że instytucja ubezpieczeniowa posiadająca jednolitą licencję ubezpieczeniową, może prowadzić działalność we wszystkich krajach członkowskich bez uzyskiwania pozwolenia ich władz. Usługi mogą być oferowane bezpośrednio (np. przez telefon lub internet) lub poprzez zakładanie oddziałów w innych krajach. Obowiązuje tez zasada kontroli kraju macierzystego. Przyjęto jednak pewien zestaw norm przestrzeganych przez wszystkie kraje.
Dalszy proces uwalniania rynku usług ubezpieczeniowych prowadzony jest przez Komisję Europejską w ramach Planu Działania w obszarze Usług Finansowych (Financial Services Action Plan).
Propozycje kierunków zmian w sektorze ubezpieczeniowym:
• Kraje członkowskie będą miały swobodę ustanawiania bardziej surowych przepisów dotyczących współczynnika wypłacalności niż przyjęte ogólnie w dyrektywie, tak by mógł on uwzględniać specyficzne lokalne ryzyko,
• Wprowadzenie zasady absolutnego minimum kapitału założycielskiego, który będzie wzrastał wraz z poziomem inflacji, to nowe minimum powinno wynosić €3mln (€2mln w niektórych ubezpieczeniach nie na życie),
• Organa nadzorujące będą miały większe kompetencje interweniowania i podejmowania działań zaradczych sytuacjach zagrażających bezpieczeństwu depozytów klientów lub przy osłabieniu pozycji finansowej firmy ubezpieczeniowej,
• Niezbędny będzie większy wskaźnik wypłacalności dla niektórych ubezpieczeń nie na życie charakteryzujących się zmiennym profilem ryzyka (transport morski, lotniczy i inne o dużej skłonności do ryzyka)
Propozycje te będą dyskutowane na forum Komisji Europejskiej, Rady i Parlamentu.
Rynek papierów wartościowych.
Proces wprowadzania swobody na rynku papierów wartościowych przebiegał podobnie jak w przypadku rynku bankowego i ubezpieczeniowego. Przyjęte zostały podstawowe dyrektywy regulujące ten rynek i skłaniające kraje członkowskie do wzajemnego akceptowania zasad działania giełd krajowych i treści prospektów emisyjnych. Podjęto tez działania w celu ogólnych zasad kontroli na rynku papierów wartościowych a zwłaszcza funkcjonowania funduszy inwestycyjnych.
Dyrektywy Rady dotyczące swobody działania rynku papierów wartościowych obejmowały:
• Prawo rynku kapitałowego,
• Prawo rynku transakcji terminowych,
• Prawo organizacyjne giełd
• Prawo nadzoru nad przedsiębiorstwami sprawowanymi przez organizacje inwestycji kapitałowych
Najważniejsze z nich to: Dyrektywa 79/279 o dopuszczaniu papierów wartościowych do obrotu giełdowego, opisuje warunki dopuszczania papierów wartościowych do notowania na giełdzie, Dyrektywa 80/390 o prospekcie giełdowym, Dyrektywa 82/121 o sprawozdaniu okresowym spółek notowanych na giełdzie, Dyrektywa 85/611 o organizacjach wspólnego inwestowania w papiery wartościowe, Dyrektywa 89/289 o publicznej ofercie papierów wartościowych, Dyrektywa 93/22 o usługach w obrocie papierami wartościowymi.
Ustanowienie jednolitego rynku wewnętrznego od 1994 roku a następnie wprowadzenie euro znakomicie pomogło w rozwoju rynkowi papierów wartościowych. Powstał duży otwarty rynek finansowy euro, który zdecydowanie lepiej może konkurować z rynkiem amerykańskim i japońskim. Jednakże ciągle europejski rynek papierów wartościowych pod względem wartości stanowi tylko 50% rynku amerykańskiego. Nadal funkcjonuje 15 krajowych rynków i giełd , wydawanych jest 15 odrębnych prospektów emisyjnych, istnieje ukryty protekcjonizm, brak wzajemnego zaufania i bariery biurokratyczne. Rynek jest podzielony na segmenty krajowe. Osłabiona jest jego konkurencyjność i szanse rozwoju.
Rada i Komisja Europejska w ramach procesu ujednolicania rynku finansowego Unii realizowanego od początku 2000 roku podjęły tez działania dotyczące rynku papierów wartościowych. ECOFIN powołał Komitet Ekspertów ds. Regulacji Europejskiego Rynku Papierów Wartościowych (The Committee of Wise Men on the Regulation of European Securieties Markets) , któremu przewodzi Aleksander Lamfallussy (17 czerwca 2000) .Celem Komitetu było:
• Określić warunki wprowadzania jednolitych wspólnotowych przepisów regulujących rynek papierów wartościowych,
• Przygotować scenariusz lepszego przystosowania dotychczasowych działań, tak by znacząco zwiększyć konwergencję rynków i pogłębić współpracę.
Raport końcowy opracowany przez Komitet w lutym 2001 roku opisywał sytuację na europejskim rynku papierów wartościowych:
1. brak jasnych ogólnoeuropejskich przepisów w wielu kluczowych dla rynku kapitałowego sprawach (m.in. prospektu emisyjnego, usług inwestycyjnych, zakazu wykorzystywania uprzywilejowanego dostępu do informacji) co uniemożliwia wprowadzenie wspólnego, wzajemnie akceptowanego systemu działania,
2. nieskuteczny, nieefektywny system legislacyjny,
3. ogromna liczba transakcji i rozliczeń dokonywanych według lokalnych zasad, która blokuje płynność rynku i podraża koszty szczególnie transferów zagranicznych,
4. niedostateczny rozwój systemu funduszy emerytalnych,
5. różnice w systemach prawnych krajów członkowskich dotyczące między innymi prawa upadłościowego i procedur prawnych,
6. bariery polityczne umożliwiające ,w sposób trudny do udowodnienia, chronić rynek narodowy i produkty firm krajowych,
7. kulturowy opór nowoczesnych niektórych krajach przeciwko wprowadzaniu nowoczesnych produktów i innowacji na rynku (np .venture capital).
Raport Lamfalussiego stal się podstawą do zmian na rynku papierów wartościowych. Postanowiono, że nowe prawodawstwo regulujące rynek papierów wartościowych będzie wprowadzone do 2005 roku.