Pojęcie i cechy MSP

Małe i średnie przedsiębiorstwa (MSP) stanowią podstawę wszystkich współczesnych gospodarek europejskich. To głównie dzięki małym i średnim przedsiębiorcom gospodarka
zawdzięcza swój wzrost. Na początek zapoznajmy się z terminologią.

W skład MSP wchodzą trzy rodzaje przedsiębiorstw:
1) średnie przedsiębiorstwo, które zatrudnia mniej niż 250 pracowników oraz jego roczny obrót nie przekracza 50 milionów euro lub całkowity bilans roczny nie przekracza 43 milionów euro,
2) małe przedsiębiorstwo, które zatrudnia mniej niż 50 pracowników oraz jego roczny obrót nie przekracza 10 milionów euro lub całkowity bilans roczny nie przekracza 10 milionów euro.
3) mikroprzedsiębiorstwo, które zatrudnia mniej niż 10 pracowników oraz jego roczny obrót nie przekracza 2 milionów euro lub całkowity bilans roczny nie przekracza 2 milionów euro.

Oprócz powyższej klasyfikacji, można wyróżnić uzupełniający podział opierający się na zależności przedsiębiorstwa od innych podmiotów, zatem można wyróżnić:

1) przedsiębiorstwo niezależne (samodzielne), które nie ma żadnych przedsiębiorstw partnerskich ani związanych,
2) przedsiębiorstwo partnerskie które nie jest przedsiębiorstwem związanym i które pozostają w następującym wzajemnym związku:
posiada samodzielnie lub wspólnie z jednym lub kilkoma przedsiębiorstwami związanymi 25% lub więcej kapitału lub praw głosu w drugim przedsiębiorstwie,
3) przedsiębiorstwa związane to przedsiębiorstwa, które pozostają w jednym z poniższych związków:
a) przedsiębiorstwo posiada większość praw głosu w innym przedsiębiorstwie,
b) przedsiębiorstwo posiada prawo do powoływania lub odwoływania większości członków organu administracyjnego, zarządzającego lub nadzorczego innego przedsiębiorstwa,
c) przedsiębiorstwo posiada dominujący wpływ na działalność innego przedsiębiorstwa (wpływ dominujący nie istnieje, jeżeli podmioty wymienione w art. 3 ust. 2 akapit drugi załącznika I nie angażują się bezpośrednio lub pośrednio w zarządzanie przedsiębiorstwem),
d) przedsiębiorstwo kontroluje większość praw głosu w innym przedsiębiorstwie.

Cechy MSP

Zbiór cech wyróżniających małe przedsiębiorstwo obejmuje funkcje, obszary i sposoby działania oraz typy zachowań, które nie mają miejsca w dużych firmach albo są w nich realizowane w sposób zupełnie odmienny. Lista cech jest oczywiście długa, dlatego poniższe zestawienie jest propozycją najważniejszych:

1) zarządzanie małym przedsiębiorstwem zdominowane jest przez osobę właściciela-menedżera. Właściciel małego przedsiębiorstwa jest najczęściej jedyną osobą, która zarządza przedsiębiorstwem. Cechy jego osobowości rzutują na sposób prowadzenia firmy, na kontakty z pracownikami i relacje z otoczeniem. Dynamizm i zaangażowanie w działaniu właściciela często zapewnia dynamizm w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa. By skutecznie zarządzać powinien posiadać odpowiednie cechy, takie jak choćby: skłonność do podejmowania ryzyka, szybkość podejmowania decyzji, przedsiębiorczość, cechy przywódcze, zdolność skupiania pracowników wokół własnej osoby i celów przedsiębiorstwa itp.,

2) w małym przedsiębiorstwie funkcja właściciela i menedżera są połączone. Rozmiary małego przedsiębiorstwa (zarówno fizyczne, jak i działalności) determinują połączenie nadzorując firmę pod względem zarówno handlowym, jak i fachowym, dopilnowując każdego szczegółu w pracach rutynowych, realizując swoje pomysły i wykonując wszystkie rozstrzygające funkcje kierownicze i zarządzające na własne ryzyko,

3) przebieg procesów pracy w małym przedsiębiorstwie jest zdeterminowany przez osobiste stosunki i powiązania. Rozmiar przedsiębiorstwa, nieskomplikowana struktura organizacyjna oraz stała bliskość w relacjach przełożony-podwładny wyznacza specyfikę stosunków międzyludzkich. Są one niesformalizowane i bezpośrednie, oparte głównie na zaufaniu i współpracy. Typowe są również kontakty nieformalne oraz paternalistyczny sposób zarządzania,

4) struktura organizacyjna w małym przedsiębiorstwie jest nieskomplikowana. Struktura organizacyjna w małym przedsiębiorstwie ma charakter niesformalizowany. Jest elastyczna, płaska, zazwyczaj jednoszczeblowa. Siła decyzyjna leży w kompetencjach właściciela. Nie obserwuje się formalnych norm organizacyjnych i biurokratycznych procedur. Role i stanowiska często ulegają zmianie, a zadania, funkcje i zależności mają charakter umowny,

5) kontakty małego przedsiębiorstwa z otoczeniem (klientami, dostawcami) są otwarte i osobiste. Bliskość rynku, na jakim działa małe przedsiębiorstwo oznacza chęć, możliwość, a często konieczność bardzo bliskich kontaktów z uczestnikami jego otoczenia. Są to siły, które najmocniej oddziałują na działalność małej firmy, determinując niejednokrotnie jej sukces ekonomiczny. Współpraca między małym przedsiębiorstwem, a jego klientami i dostawcami oparta jest na osobistych relacjach, wyznaczających ich znajomość, często daleko wykraczającą poza formalne kontakty. Dbałość o klienta, spełnianie jego życzeń, wychodzenie naprzeciw jego oczekiwaniom, stały i niezakłócony kontakt z dostawcami, dbanie o terminowość ich dostaw (oznaczającą niejednokrotnie być, albo nie być dla firmy) to sposoby działania dominujące w sektorze małych przedsiębiorstw,

6) małe przedsiębiorstwa charakteryzują się małym udziałem w rynku. Udział małych firm w sprzedaży, obrotach, ilości obsługiwanych klientów najczęściej jest niewielki. Jego wyznaczenie wydaje się być dalece problematyczne, gdyż bardzo często nawet małe firmy mają znaczny udział (niekiedy są nawet monopolistą) w określonym wąskim segmencie lokalnego czy regionalnego rynku (przy czym trzeba pamiętać, że w warunkach gospodarki rynkowej istnieje łatwy dostęp do różnego rodzaju substytutów, osłabiających monopolistyczną pozycje danej firmy na rynku). Miary określające udział w rynku mają zazwyczaj charakter względny i zależą od branży czy regionu, w jakich działa przedsiębiorstwo. Małe przedsiębiorstwa działają głównie na rynkach lokalnych (np. cukiernia; klienci ograniczają się do jednej lub paru ulic, często osiedla) lub regionalnych (np. firmy budowlane). Niestety, ograniczenia zwłaszcza finansowe, niechęć tzw. wchodzenia na cudzy obszar, a co za tym idzie konfrontacja w zaostrzonej walce konkurencyjnej, konieczność zwiększenia kosztów marketingowych, oddalają chęci przedsiębiorców do rozszerzenia swojej działalności o rynki krajowe, czy nawet zagraniczne (są to jedne z wielu determinantów ograniczających zdolność do wzrostu małych firm, zwłaszcza w Polsce),

7) małe przedsiębiorstwa charakteryzują się specyficzną gospodarką finansową. Niechęć instytucji finansowych do współpracy z małymi przedsiębiorstwami (zwłaszcza tymi nowo powstałymi) sprawia, iż finansową podstawą działalności tych firm jest zwykle kapitał pochodzący z oszczędności właściciela lub jego rodziny, ze środków odziedziczonych w formie spadków, pożyczek od krewnych i znajomych, rzadziej z wygranych, czy odpraw. Głównym problemem, będącym wynikiem takiego stanu rzeczy są postawy konserwatywne w wydatkowaniu tych środków (oznacza to ograniczenie możliwości finansowania do zgromadzonych rezerw finansowych), które doprowadzają do wyraźnego tempa rozwoju, zmniejszenie inwestycji, a tym samym ograniczenie możliwości konkurowania na rynku. Stąd zasadne i konieczne jest sprawne działanie wszelkich instytucji wspierających finansowo małą przedsiębiorczość.

Wśród 3,5 mln działających w Polsce firm aż 95 proc. to firmy małe i średnie, z czego 99 proc. to mikroprzedsiębiorstwa. Zarówno w Polsce, jak też i w innych państwach świata, to właśnie firmy należące do sektora MSP pełnią istotną rolę w gospodarce. W Polsce wytwarzają one 48 proc. produktu krajowego brutto i zatrudniają 45 proc. osób czynnych zawodowo. Są to wpływy pochodzące z bezpośredniego opodatkowania działalności gospodarczej oraz opodatkowania dochodów osób w nich zatrudnionych, jak i wpływów z innych podatków pośrednich. Ponadto MŚP, tworząc nowe miejsca pracy przyczyniają się skutecznie do zmniejszania bezrobocia.

Obraz sektora przedsiębiorstw 2005 r. ukształtowany na podstawie danych GUS wskazuje na kilka zjawisk:

1) mimo wzrostu liczby przedsiębiorstw zarejestrowanych w systemie REGON, maleje liczba przedsiębiorstw aktywnych. Proces ten może być efektem dwóch zjawisk. Po pierwsze, rozwoju przedsiębiorstw i przechodzenia przedsiębiorstw mikro do grupy przedsiębiorstw małych. Po drugie, rezygnacji z działalności gospodarczej bez wyrejestrowywania się - przede wszystkim przez podmioty o statusie osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą - w wyniku poprawy sytuacji na rynku pracy i możliwości znalezienia zatrudnienia na umowę o pracę,

2) sektor MSP charakteryzuje się m.in. następującymi cechami w stosunku do przedsiębiorstw dużych:
a) spadkiem udziału w sektorze przedsiębiorstw ogółem w ujęciu ilościowym– zmniejsza się liczba przedsiębiorstw małych i średnich przy wzroście liczby przedsiębiorstw dużych,
b) spadkiem udziału w tworzeniu wartości dodanej,
c) wzrostem udziału w zatrudnieniu w sektorze przedsiębiorstw,
d) znacznie niższym udziałem kosztów wynagrodzeń w kosztach ogółem,
e) wyższą „produktywnością zatrudnienia” i „produktywnością płacy”,
f) niższym wskaźnikiem kosztów,
g) wyższą rentownością obrotów brutto,
h) jednak niskim poziomem zysku brutto na 1 przedsiębiorstwo, nie tworzącym zdolności akumulacyjnych MSP (przeciętnie 70,3 tys. zł w 2005 r.),
i) spadkiem udziału w przychodach sektora przedsiębiorstw,
j) ponad 2-krotnie wyższą wartością zysku brutto,
k) realnym spadkiem nakładów inwestycyjnych,

3) najciekawiej w sektorze MSP zachowują się mikroprzedsiębiorstwa. Charakteryzują się one m.in.:
a) najniższym przeciętnym wynagrodzeniem w sektorze przedsiębiorstw,
b) znacznie niższym udziałem kosztów wynagrodzeń w kosztach ogółem niż pozostałe grupy przedsiębiorstw,
c) najwyższą „produktywnością zatrudnienia” i „produktywnością płacy”,
d) malejącym udziałem przychodów w przychodach przedsiębiorstw ogółem,
e) najniższym wskaźnikiem kosztów i najwyższym poziomem rentowności obrotów brutto,
f) bardzo niskim poziomem zysku brutto przypadającym na 1 przedsiębiorstwo (przeciętnie 43,5 tys. zł w 2005 r.), nie pozwalającym na budowanie finansowych podstaw rozwoju,
g) wzrostem – jako jedyne w sektorze MSP – nakładów inwestycyjnych przypadających na jedno przedsiębiorstwo,
h) koncentracją nakładów inwestycyjnych na zakupie nowych aktywów trwałych.