Project Finance

Project Finance to specyficzna metoda finansowania, w sposób wyodrębniony ze struktur inicjatora, projektów infrastrukturalnych, projektów przemysłowych i projektów sektora usług publicznych, gdzie źródłem spłaty długu i zwrotów z kapitałów własnych użytych do finansowania projektu są przepływy pieniężne generowane przez projekt.
Poniższy schemat przedstawia typową strukturę Project Finance. Jej sercem jest koncesjonowana Spółka, nazywana spółką obiektową lub spółką celową (Special Purpose Vehicle - SPV), której udziałowcy są inwestorami lub z innych przyczyn są zainteresowani projektem (jak wykonawca lub operator podmiotu inwestycji). Spółka celowa powstaje jako niezależny podmiot prawa handlowego, który zawiera umowy niezbędne do zrealizowania projektu

Co to jest Project Finance ?
Project Finance to specyficzna metoda finansowania, w sposób wyodrębniony ze struktur inicjatora, projektów infrastrukturalnych, projektów przemysłowych i projektów sektora usług publicznych, gdzie źródłem spłaty długu i zwrotów z kapitałów własnych użytych do finansowania projektu są przepływy pieniężne generowane przez projekt.
Poniższy schemat przedstawia typową strukturę Project Finance. Jej sercem jest koncesjonowana Spółka, nazywana spółką obiektową lub spółką celową (Special Purpose Vehicle - SPV), której udziałowcy są inwestorami lub z innych przyczyn są zainteresowani projektem (jak wykonawca lub operator podmiotu inwestycji). Spółka celowa powstaje jako niezależny podmiot prawa handlowego, który zawiera umowy niezbędne do zrealizowania projektu.

Instytucje rządowe, samorządowe lub inne organy publiczne (określane mianem władz koncesjonujących) przyznają spółce celowej koncesję (czasami określaną też jako licencja, narzędzie wprowadzające projekt w życie lub "umowa projektu"). Koncesja stanowi podstawę dla pozostałych umów w przedstawionej strukturze. Koncesja daje zazwyczaj spółce celowej wyłączne prawo do realizacji określonych świadczeń przy użyciu służącej temu, a powstałej w jej ramach infrastruktury, przez konkretny okres czasu. Po upływie określonego w Koncesji okresu czasu infrastruktura, powstała i należąca w okresie objętym Koncesją do spółki celowej, przechodzi na własność organu koncesjonującego, w stanie określonym w koncesji.

Największą zaletą Project Finance jest możliwość realizowania projektu bez bądź z ograniczeniem regresu w stosunku do jego sponsorów. Głównym źródłem spłaty zaciągniętego długu są przepływy pieniężne generowane przez projekt, i na nich koncentruje się zazwyczaj uwaga potencjalnych kredytodawców. Jeżeli projekt się nie powiedzie, zasadniczym źródłem zaspokojenia roszczeń dostarczycieli dłużnej części finansowania staje się majątek spółki celowej, czyli infrastruktura której stworzenie przewidywał projekt.

Wielkość części projektu finansowana kredytami pozyskanymi w Bankach jest zróżnicowana i zazwyczaj mieści się w przedziale od 60% do 90%, w zależności od siły projektu, oraz wielkości i prawdopodobieństwa występujących zagrożeń. Cechą charakterystyczną kredytów udzielanych projektom realizowanym metodą Project Finance jest odroczenie spłaty kredytu do momentu ukończenia przewidzianej w projekcie inwestycji. Powiększenie części projektu finansowanej długiem zazwyczaj leży w interesie sponsorów, ponieważ oczekiwania dotyczące zwrotu z kapitałów wnoszonych przez inwestorów czynią je zazwyczaj relatywnie "droższymi" od komercyjnego kredytu bankowego. Z drugiej strony, poziom kapitałów własnych musi spełniać oczekiwania Banków, uwiarygodnić zaangażowanie sponsorów w projekt oraz czynić niepodważalnym przekonanie, że zrobią oni wszystko, co możliwe by projekt się powiódł. Niekiedy stosowany są mieszane instrumenty finansowe typu "Mezzanine", najczęściej w formie pożyczek których obsługa i zwrot podporządkowane są obsłudze i spłacie długu zasadniczego. Obecność takich funduszy będzie odzwierciedlona w umowie spółki celowej. Niekiedy miejsce kredytów udzielanych przez Banki zajmują fundusze pozyskane przez spółkę celową w drodze emisji obligacji, jednak mimo niewątpliwych zalet (jak możliwość uzyskania ratingu agencji takiej jak Standard & Poor's & Fitch) wśród realizowanych metodą Project Finance przedsięwzięć dominuje stosowanie kredytów bankowych.

Kombinacja źródeł finansowania będzie różnić się w zależności od projektu. Kredyty bankowe, w porównaniu z obligacjami, mają szereg istotnych zalet, jak większa łatwość uzyskania zmiennych stóp procentowych czy większa elastyczność w terminach i sposobie obsługi, co może być szczególnie istotne w sytuacji gdy rzeczywiste przepływy pieniężne generowane przez projekt odbiegają od wstępnych założeń. Jednak okresy kredytowania są zazwyczaj krótsze, a oprocentowanie w porównywalnych okresach wyższe niż w przypadku obligacji.

Obecnie na rynku obserwujemy rosnącą konkurencję między tymi dwoma źródłami części dłużnej. Poszerza się też spektrum potencjalnych pożyczkodawców, wraz z rosnącym zainteresowaniem sektorem Project Finance okazywanym przez instytucje takie jak banki hipoteczne czy fundusze emerytalne. Ta grupa pożyczkodawców jest nawykła do operowania w długich perspektywach czasowych, jak 20 do 25 lat i widzi w projektach realizowanych metodą Project Finance atrakcyjne uzupełnienie swojego portfolio. Z chwilą gdy projekt wejdzie w fazę operacyjną ryzyko związane z projektem zauważalnie maleje, i w sytuacji gdy projekt generuje przewidywane przepływy finansowe, jego sponsorzy mogą być zainteresowani refinansowaniem projektu, ze względu na możliwe do uzyskania w takim wypadku korzystniejsze warunki kredytowania.
W pewnych krajach potencjalni pożyczkodawcy będą zainteresowani projektami wyłącznie w sytuacji gdy sponsorom uda się pozyskać do projektu EBOiR lub IFC, co jest uważane za skuteczne zabezpieczenie przed pewnymi rodzajami ryzyk natury politycznej. Niekiedy niezbędne może być też pozyskanie gwarancji rządowych kraju w którym ma być zlokalizowany projekt. Innym spotykanym wymogiem jest zaangażowanie agencji ubezpieczeń kredytów eksportowych (tzw. ECA), szczególnie gdy projekt ma być realizowany w kraju rozwijającym się, bądź w kraju o słabej gospodarce.
Szczególną rolę w metodzie Project Finance grają umowy wiążące wszystkie zaangażowane w projekt strony. Szczegółowo definiują one role poszczególnych stron, ich zadania w ramach projektu oraz ciążące na nich zobowiązania związane z podziałem ryzyka. Elementami prawnej architektury transakcji są też umowy określające przebieg, sposób realizacji i nadzoru fazy inwestycyjnej projektu, strukturę finansowania i procedury jego zmian, strukturę długu i procedury jego spłaty i obsługi, procedury operowania projektem, procedury postępowania w wypadku nieukończenia inwestycji, przekroczenia jej prognozowanych kosztów, rozbieżności między prognozowanymi i osiąganymi przepływami pieniężnymi, a niekiedy również w przypadku zdarzeń nieprzewidywalnych (jak wojna bądź katastrofy naturalne).
Bez względu na charakter przewidzianej w projekcie inwestycji, spółka celowa zazwyczaj podpisuje kontrakt z generalnym wykonawcą, który będzie odpowiedzialny za wykonanie inwestycji "pod klucz" za z góry ustaloną sumę. Kontrakt ten określa również sposób i warunki wypłaty honorarium generalnego wykonawcy (np. wysokość rat i roboty których odbiór poprzedza ich wypłatę). Kontrakt taki może również przenosić na generalnego wykonawcę odpowiedzialność za ewentualne opóźnienia w pracach (np. kary umowne) oraz określać procedury stosowane w wypadku wystąpienia niebezpieczeństwa przekroczenia kosztów. Generalny Wykonawca może być również udziałowcem spółki celowej, a zatem jednym ze sponsorów projektu, i może zatrzymać swoje udziały po jego uruchomieniu bądź odsprzedać je, innym sponsorom bądź stronom trzecim, zazwyczaj w sposób przewidziany w umowie spółki celowej bądź w jej statucie.
Z chwilą ukończenia etapu inwestycji i rozpoczęcia eksploatacji powstałej infrastruktury w życie zazwyczaj wchodzą inne, charakterystyczne dla projektów realizowanych metodą Project Finance umowy - Operatorska (określająca podmiot odpowiedzialny za bieżące funkcjonowanie przedmiotu projektu, oraz jego prawa i obowiązki), Preferowanego Dostawcy i Preferowanego Nabywcy. Te ostatnie bywają niekiedy warunkiem wstępnym uruchomienia projektu, zwłaszcza gdy jego przedmiotem jest np. element infrastruktury energetycznej jak elektrownia, gdzie uregulowanie kwestii dostaw niezbędnych surowców oraz zasad zbytu wytwarzanej energii ma znaczenie krytyczne dla sukcesu projektu.

Kiedy stosuje się Project Finance?
Metodę Project Finance stosuje się praktycznie na całym świecie, w wielu różnych sektorach i gałęziach gospodarki. Staje się ona coraz bardziej popularna, zwłaszcza w sytuacji gdy rządy starają się zaangażować sektor prywatny w finansowanie i operowanie elementów infrastruktury publicznej.
Metoda Project Finance jest intensywnie wykorzystywana w następujących sektorach:
• Wydobycie ropy naftowej i gazu - wielkie koncerny paliwowe często stosują metodę Project Finance by zmniejszyć ryzyko i ograniczyć wielkość zadłużenia. Działania te dotyczą szczególnie najbardziej kapitałochłonnych inwestycji, jak rafinerie, rurociągi bądź infrastruktura wydobywcza na wdrażanych do eksploatacji złożach.
• Wydobycie kopalin - szczególnie popularne w Afryce i Ameryce Południowej.
• Energetyka - w miarę postępującej liberalizacji rynków energii, zwłaszcza elektrycznej, do sektora energetycznego weszła spora liczba firm prywatnych, co zaowocowało zaostrzeniem konkurencji, a w efekcie obniżką cen oraz poprawą jakości i niezawodności usług. Wiele z tych inwestycji zrealizowano metodą Project Finance, z zastosowaniem odpowiednich, wieloletnich kontraktów gwarantujących zbyt wytwarzanej energii w ramach pozyskanej rządowej koncesji. Otwarcie i rozwój sektora energetycznego są szczególnie istotne w krajach rozwijających się, ze względu na fakt że dostępność tanich i niezawodnych źródeł energii jest kluczowa dla umożliwienia rozwoju nowoczesnej gospodarki. Metoda Project Finance jest stosowana przy finansowaniu zakładów energetycznych we wszelkich możliwych technologiach, od tradycyjnych zakładów korzystających z węgla, gazu lub ropy poprzez hydroenergetykę aż po elektrownie wiatrowe.
• Wodociągi i kanalizacja - w wielu najuboższych regionach świata jedynie metodą Project Finance, która czyni dostępnymi fundusze prywatne, możliwe jest zapewnienie podstawowych usług w zakresie dostawy wody pitnej oraz odbioru i oczyszczania ścieków. W krajach wysoko rozwiniętych metodę Project Finance stosuje się przy rozbudowie i unowocześnianiu istniejących instalacji. Przekazanie kompetencji w zakresie zaopatrzenia w wodę w ręce prywatnych koncesjonariuszy zazwyczaj skutkuje poprawą jakości usług i generalnym obniżeniem cen.
• Telekomunikacja - wraz z lawinowym w ostatniej dekadzie postępem technologii telekomunikacyjnej daje się zaobserwować nasilenie stosowania metody Project Finance, zwłaszcza dla finansowania infrastruktury niezbędnej do uruchamiania nowych usług telefonii komórkowej. Popularność Project Finance w tym sektorze będzie rosnąć, ze względu na coraz bardziej ograniczone możliwości kredytowania związane z wysokim zadłużeniem firm telekomunikacyjnych.
• Drogownictwo - wzrost natężenia ruchu przekraczający możliwości rządów w zakresie rozwoju i rozbudowy systemu drogowego jest problemem światowym, i zaowocował próbami zaangażowania prywatnych funduszy do budowy odpłatnych dróg szybkiego ruchu.
• Komunikacja szynowa i drogowa - rośnie popularność Project Finance jako metody zapewnienia środków na modernizację istniejących połączeń kolejowych, jak również na rozwój nowych połączeń, w tym na budowę szybkich kolejek miejskich i systemów Metra. W ten sam sposób mogą być pozyskiwane niezbędne środki tam, gdzie władze lokalne zdecydują się na stworzenie systemu koncesji w miejskiej komunikacji autobusowej czy tramwajowej.
• Usługi publiczne - dotychczas traktowane jako niemal wyłączna domena władz. Zwłaszcza w Europie coraz częściej formowane są Partnerstwa Publiczno-Prywatne (PPP) które w oparciu o uzyskane koncesje projektują, finansują, budują i operują infrastrukturą służącą świadczeniu usług publicznych, jak szkoły, szpitale, mieszkania komunalne czy oświetlenie.

Podsumowanie
Metoda Project Finance zaczyna dominować w finansowaniu i uruchamianiu projektów infrastrukturalnych na świecie. Dalsze upowszechnianie się tej metody, wzrost liczby dostępnych tą drogą źródeł finansowania i rosnącą rolę sektora prywatnego w świadczeniu usług publicznych przewiduje także Bank Światowy.
Sektor prywatny przynosi ze sobą sprawność, efektywność i doskonalone od dawna kierownicze umiejętności, wspomagając poprawę jakości świadczenia i dostępności usług publicznych, takich jak transport, zaopatrzenie w wodę, telekomunikacja, energetyka czy służba zdrowia.
Z tych powodów rządy powinny ułatwiać angażowanie się w finansowanie infrastruktury i dostarczanie usług publicznych przedsiębiorstwom sektora prywatnego.